Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một phương pháp mới để ngăn chặn sự lây lan của ký sinh trùng gây bệnh sốt rét thông qua vết đốt của muỗi. Phát hiện này được công bố trên tạp chí Nature và có thể mở ra triển vọng mới trong cuộc chiến chống lại căn bệnh gây tử vong này.

병 sốt rét là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trên thế giới, gây ra bởi ký sinh trùng Plasmodium. Mỗi năm, hơn 250 triệu người trên toàn cầu bị ảnh hưởng bởi căn bệnh này. Để lây lan, ký sinh trùng cần hoàn thành một hành trình phức tạp bên trong cơ thể muỗi. Muỗi hút máu từ người bị nhiễm bệnh, sau đó ký sinh trùng di chuyển đến ruột của muỗi. Tại đây, chúng phải đối mặt với một thách thức lớn để di chuyển ra khỏi ruột và vào khoang cơ thể, nơi chúng phát triển thành một dạng khác.

Trước khi có thể lây nhiễm cho người tiếp theo, ký sinh trùng cần di chuyển đến tuyến nước bọt của muỗi. Tại đây, chúng sẵn sàng lây nhiễm cho người tiếp theo bị đốt. Để thực hiện bước nhảy quan trọng này, ký sinh trùng phụ thuộc vào một loại protein do chính muỗi tạo ra. Tuy nhiên, một số muỗi có biến thể của protein này, dường như phá vỡ hành trình của ký sinh trùng.

Các nhà khoa học tại Đại học California San Diego đã sử dụng công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR để thay đổi biến thể của protein này trong muỗi. Chỉ với một thay đổi nhỏ, việc chỉnh sửa chỉ một amino acid trong gene đã đủ để ngăn chặn hầu hết ký sinh trùng di chuyển đến đích cuối cùng trong muỗi. Phát hiện này cho thấy tiềm năng của việc sử dụng công nghệ chỉnh sửa gene để ngăn chặn sự lây lan của bệnh sốt rét.

Các nhà nghiên cứu hy vọng sẽ sử dụng ‘gene drive’ để phổ biến thay đổi có lợi này trong toàn bộ quần thể muỗi. Gene drive là các chuỗi DNA có thể được chèn vào genome và thay đổi quy tắc di truyền thông thường. Tuy nhiên, phương pháp này còn gây tranh cãi và chưa được sử dụng bên ngoài phòng thí nghiệm do lo ngại về hậu quả không mong muốn.

Các nhà nghiên cứu cho biết sẽ cần vài năm nữa để có thể tiến hành thử nghiệm thực địa. Tuy nhiên, nghiên cứu này cho thấy về nguyên tắc, một chỉnh sửa nhỏ trong genome có thể khiến toàn bộ quần thể muỗi không thể truyền bệnh sốt rét deadly này. Điều này mở ra hy vọng mới trong cuộc chiến chống lại căn bệnh gây tử vong này.

Trước những thách thức và rủi ro tiềm ẩn, các nhà nghiên cứu đang tiếp tục nghiên cứu và thảo luận về các phương pháp an toàn và hiệu quả để áp dụng công nghệ chỉnh sửa gene vào thực tiễn.

Một trường hợp sốt rét ngoại lai vừa được Bệnh viện Đặng Văn Ngữ (thuộc Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương) ghi nhận và điều trị thành công. Bệnh nhân là ông V.Đ.H., 42 tuổi, trú tại An Hòa (Hải Phòng), vừa trở về Việt Nam sau chuyến công tác ngắn hạn tại Cộng hòa Cameroon.

Ngay khi về nước, ông H. xuất hiện các triệu chứng điển hình như sốt cao, rét run từng cơn, đau đầu và mệt mỏi toàn thân. Qua khai thác bệnh sử, các bác sĩ xác định ông H. từng sống và làm việc dài hạn tại Cameroon, nơi ông đã nhiều lần mắc sốt rét. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên ông phát bệnh khi đang ở Việt Nam sau một đợt công tác ngắn ngày.

Kết quả xét nghiệm máu tại bệnh viện cho thấy ông H. nhiễm Plasmodium falciparum, là loại ký sinh trùng gây sốt rét ác tính có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như hôn mê, suy tạng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

May mắn, ông H. đã được điều trị đúng phác đồ sốt rét của Bộ Y tế và hiện sức khỏe đã ổn định, các triệu chứng lâm sàng đã cắt hoàn toàn. TS.BS.CKII Trần Huy Thọ, Phó giám đốc Thường trực phụ trách chuyên môn của Bệnh viện Đặng Văn Ngữ, cho biết đây là một trường hợp điển hình của sốt rét ngoại lai, tức là nhiễm ký sinh trùng tại nước ngoài nhưng phát bệnh sau khi đã nhập cảnh về Việt Nam.

Việt Nam hiện đang ở giai đoạn tiến tới loại trừ sốt rét. Tuy nhiên, muỗi Anopheles, véc-tơ truyền bệnh vẫn tồn tại ở nhiều khu vực như miền núi, miền Trung, Tây Nguyên và Nam Bộ. Trong bối cảnh giao lưu quốc tế ngày càng gia tăng, các ca bệnh sốt rét nhập cảnh nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời có thể trở thành nguồn lây lan nguy hiểm trong cộng đồng.

Để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng, bác sĩ Trần Huy Thọ khuyến cáo người dân khi đi công tác, lao động hay làm việc tại các quốc gia có dịch sốt rét cần tìm hiểu kỹ tình hình dịch tễ nơi đến, tuân thủ việc uống thuốc phòng theo hướng dẫn của bác sĩ, mang theo màn chống muỗi, thuốc xua muỗi và các biện pháp bảo vệ cá nhân khác.

Trong thời gian lưu trú tại vùng dịch, người dân cần ngủ màn tẩm hóa chất, tránh bị muỗi đốt vào ban đêm, mặc quần áo dài tay và sử dụng kem chống muỗi. Sau khi trở về Việt Nam, người dân cần chủ động theo dõi sức khỏe trong ít nhất 30 ngày, và nếu xuất hiện các triệu chứng như sốt, đau đầu, rét run, vã mồ hôi thì cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và làm xét nghiệm sốt rét, đồng thời cung cấp đầy đủ lịch sử đi lại để hỗ trợ chẩn đoán.

Chỉ tính riêng trong hai tuần đầu tháng 6/2025, Bệnh viện Đặng Văn Ngữ đã tiếp nhận và điều trị 4 ca sốt rét ngoại lai. Tính từ đầu năm đến nay, tổng cộng đã có 8 trường hợp tương tự được điều trị khỏi tại đây. Tất cả đều là những bệnh nhân trở về từ các quốc gia có lưu hành sốt rét.

Việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời và kiểm soát dịch tễ đóng vai trò then chốt trong nỗ lực giữ vững thành quả loại trừ sốt rét tại Việt Nam. Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây qua vết đốt của muỗi Anopheles nhiễm ký sinh trùng Plasmodium. Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, sốt rét có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như thiếu máu nặng do vỡ hồng cầu, tổn thương thần kinh trung ương dẫn đến hôn mê, suy gan, suy thận, phù phổi cấp và hạ đường huyết gây tử vong, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai.