Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang diễn ra trên toàn cầu, việc giảm phát thải từ mọi nguồn đã trở thành một nhiệm vụ cấp bách hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, một khâu quan trọng trong chuỗi cung ứng thực phẩm đang bị bỏ qua trong các chiến lược khí hậu của quốc gia và doanh nghiệp, đó là hệ thống kho lạnh.
Một báo cáo gần đây của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) và Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) năm 2024 chỉ ra rằng sự thiếu hụt hệ thống làm lạnh hiệu quả đã dẫn đến việc thất thoát 526 triệu tấn thực phẩm hàng năm, chiếm 12% tổng sản lượng thực phẩm toàn cầu. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến an ninh lương thực mà còn có tác động tiêu cực đến thu nhập của 470 triệu nông dân quy mô nhỏ, làm giảm 15% thu nhập của họ.
Hệ thống kho lạnh tiêu thụ một lượng năng lượng đáng kể, chiếm 60-70% năng lượng điện của các cơ sở lưu trữ lạnh. Trên toàn cầu, kho lạnh tiêu thụ khoảng 5% tổng nhu cầu năng lượng thế giới và đóng góp 2,5% tổng lượng phát thải khí nhà kính. Phát thải từ kho lạnh diễn ra qua hai kênh chính: phát thải gián tiếp từ tiêu thụ điện năng và phát thải trực tiếp từ rò rỉ các chất làm lạnh HFC.
Ở Việt Nam, ngành logistics kho lạnh dự kiến sẽ đạt 295 triệu USD vào năm 2025 với tốc độ tăng trưởng 12% mỗi năm. Tuy nhiên, sự phát triển này còn nhiều hạn chế về tính bền vững. Để chuyển đổi hệ thống kho lạnh theo hướng bền vững, cần một cách tiếp cận tích hợp từ công nghệ, chính sách đến tài chính.
Về công nghệ, các giải pháp làm lạnh với tiềm năng làm giảm khí nhà kính (low-GWP) đang trở thành xu thế chủ đạo. Về chính sách, các quốc gia cần ban hành tiêu chuẩn ‘kho lạnh xanh’ tích hợp cả hiệu suất năng lượng và loại chất làm lạnh sử dụng. Về tài chính, nhiều cơ chế đang được phát triển để hỗ trợ chuyển đổi kho lạnh xanh, bao gồm các khoản vay xanh, trái phiếu liên kết ESG, và mô hình Cooling-as-a-Service (CaaS).
Việt Nam có thể học hỏi từ châu Âu trong việc thiết lập tiêu chuẩn ‘kho lạnh xanh’ và cần có sự phối hợp liên ngành để các cơ chế tài chính phát huy hiệu quả. Việc chuyển đổi sang hệ thống kho lạnh bền vững không chỉ góp phần giảm phát thải khí nhà kính mà còn giúp giảm thiểu thất thoát thực phẩm, đảm bảo an ninh lương thực và hỗ trợ nông dân quy mô nhỏ.
Trước những thách thức và cơ hội này, việc đầu tư vào công nghệ làm lạnh bền vững và các giải pháp tài chính sáng tạo sẽ là bước tiến quan trọng giúp Việt Nam đạt được mục tiêu giảm phát thải và phát triển bền vững. Liên kết chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ doanh nghiệp đến các tổ chức quốc tế, sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu này.