Tương Thô ố – Món Ăn Độc Đáo Của Người Thái Đen Ở Sơn La
Tương Thô ố, hay còn được biết đến với tên gọi Thúa ố hoặc tương thối, là một đặc sản độc đáo và nổi tiếng của đồng bào Thái đen ở tỉnh Sơn La. Món ăn này đặc biệt phổ biến ở xã Chiềng Sung, huyện Mai Sơn cũ. Trong tiếng Thái, “thúa” có nghĩa là hạt đậu, còn “ố” là ủ, từ đó chúng ta có thể hiểu được quy trình tạo ra món tương này.
Tương Thô ố được làm từ hạt đậu tương luộc được ủ lên men, sau đó giã với các gia vị để tạo thành một loại nước chấm sền sệt và đặc sánh. Quá trình chế biến đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm để tạo ra hương vị đặc trưng của món ăn này.
Chị Lò Thị Lưu, chủ một cơ sở làm tương thô ố ở bản Chiềng Đen, xã Chiềng Sung, tỉnh Sơn La, chia sẻ: “Để làm được tương ngon, phải chọn những hạt đậu đã được phơi kỹ, có màu trắng ngà, độ chắc mẩy, bóng đẹp, tròn đều và không bị mốc, nứt hay héo. Những nguyên liệu đầu vào đạt chất lượng sẽ giúp tương thêm thơm ngon.”
Quá trình làm tương thô ố bắt đầu bằng việc tuyển chọn hạt đậu tương chất lượng. Sau đó, hạt đậu tương sẽ được rửa sạch, hầm nhừ trong 10-12 tiếng, rồi vớt ra và để ráo nước. Tiếp đến, đậu tương sẽ được ủ bằng lá chuối, đựng trong các vật dụng có độ thông thoáng, và đặt trên gác bếp hoặc nơi gần bếp để đậu lên men.
Sau khoảng 3-4 ngày ủ, đậu tương sẽ được đem giã nhuyễn cùng với tỏi, bột ớt, muối… Đây là công đoạn khó nhất, đòi hỏi kinh nghiệm của người làm để tránh làm tương bị hỏng hoặc mốc. Sau khi giã nhuyễn, tương sẽ được trộn với rượu và nước đun sôi để nguội, sau đó chia vào chai, lọ hoặc chum để bảo quản và sử dụng dần.
Tương thô ố có thể ăn ngay sau khi giã, nhưng ngon nhất là ủ thêm khoảng 1 tuần nữa để các gia vị quyện vào nhau, dậy mùi đặc trưng. Món ăn này có mùi thum thủm nhẹ, nhưng khi quen rồi sẽ rất ngon.
Ở Sơn La, tương thô ố được sử dụng phổ biến trong các bữa cơm hàng ngày của người dân địa phương. Món ăn này có thể kết hợp với các món luộc, thịt luộc, hoặc dùng làm gia vị ướp thịt nướng, trộn trứng rồi đem chưng… đều ngon.
Để bảo quản tương thô ố, người ta thường để ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh để ruồi nhặng bám vào. Tương để càng lâu càng ngon. Món ăn này giống như một loại đồ chấm đa năng của người Thái, ăn kèm rau rừng hay đậu phụ rất ngon.